നവകേരളത്തിനായി തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങള്‍

ഉയർന്ന മാനവ-സാമൂഹിക വികസന നേട്ടങ്ങൾ കൈവരിച്ച സംസ്ഥാനമാണ് കേരളം. ആ നേട്ടത്തില്‍ തദ്ദേശ ഭരണ സംവിധാനത്തിനുള്ള പങ്കു വളരെ വലുതാണ്‌. പ്രത്യേകിച്ചും ജനാധിപത്യ വികേന്ദ്രീകരണത്തിന്റെ ഇക്കഴിഞ്ഞ 27 വർഷം, 1996 ല്‍ ഇ.കെ. നായനാരുടെ നേതൃത്വത്തില്‍ എൽഡിഎഫ് സര്‍ക്കാര്‍ ആരംഭിച്ച ജനകീയാസൂത്രണ പ്രസ്ഥാനം കേരളത്തിലെ മനുഷ്യജീവിതത്തിന്റെ പരിവർത്തനത്തിന് പ്രധാന സംഭാവനകൾ നൽകി. അതിനും മുന്‍പ് ഇ എം എസ് നയിച്ചിരുന്ന സംസ്ഥാനത്തെ ആദ്യ സർക്കാരിന്റെ കാലഘട്ടത്തിൽ ആരംഭിച്ച കേരളത്തിലെ ജനാധിപത്യ വികേന്ദ്രീകരണ സംരംഭങ്ങൾ, ഭരണത്തിലും ഭരണകൂടത്തിലും വികേന്ദ്രീകരണത്തിന്റെ ആവശ്യകത ഊന്നിപ്പറഞ്ഞു. കേരളത്തിലെ അധികാര വികേന്ദ്രീകരണവും പ്രാദേശിക ഭരണവും എന്ന ആശയം മുന്നോട്ടു വച്ച അദ്ദേഹം അധ്യക്ഷനായിരുന്ന ആദ്യ ഭരണപരിഷ്കാര കമ്മിഷൻ പുതുതായി രൂപീകരിക്കപ്പെട്ട സംസ്ഥാനത്തിന് അത്തരമൊരു പാത തുറന്നു നല്‍കി.

വര്‍ഷങ്ങള്‍ എടുത്തെങ്കിലും 1989-ൽ കേരളത്തിൽ ജില്ലാ കൗൺസിലുകൾ നിലവിൽ വന്നതിലൂടെ ഒരു തനതായ പ്രാദേശിക ഭരണസംവിധാനം രൂപപ്പെടുത്താന്‍ കേരളത്തിനായി. അത് തകര്‍ക്കപ്പെട്ടു എന്നത് ചരിത്രം. പില്‍ക്കാലത്ത് ഭരണഘടനയുടെ 73-ഉം 74-ഉം ഭേദഗതികൾ നിലവിൽ വന്നു; ഇത് ഗ്രാമീണ, നഗര, പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾ സ്ഥാപിക്കുവാനുള്ള പുതിയ നിയമനിർമ്മാണത്തിലേക്ക് നയിച്ചു. ഭരണഘടനാ ഭേദഗതിയെ തുടര്‍ന്ന് സംസ്ഥാന നിയമങ്ങള്‍ തയ്യാറാക്കുന്നതില്‍ കേരളം പിന്നിലായിരുന്നു. അത്തരം നിയമം പാസാക്കുവാന്‍ ലഭിച്ച ഒരു വർഷം അവസാനിക്കുവാന്‍ നിമിഷങ്ങള്‍ മാത്രമുള്ളപ്പോള്‍ ആണ് അന്നത്തെ യുഡിഎഫ് സർക്കാർ നിയമം പാസ്സാക്കിയത്. എന്നാല്‍ തുടര്‍ന്നുവന്ന ഇ. കെ. നായനാരുടെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള ഇടതുപക്ഷ ജനാധിപത്യ മുന്നണി സര്‍ക്കാര്‍ അക്ഷരങ്ങളിലും ആത്മാവിലും ഈ നിയമനിർമ്മാണങ്ങൾ സ്വീകരിക്കുകയും, അതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ ജനകീയാസൂത്രണവും മറ്റു പൂരകമായ നിരവധി നടപടികളിലൂടെയും കാലക്രമേണ, അധികാര വികേന്ദ്രീകരണവും ശക്തമായ പ്രാദേശിക ഭരണകൂടങ്ങളും ഉള്ള സംസ്ഥാനമായി കേരളം ഉയർന്നു. സെന്‍ കമ്മിറ്റി റിപ്പോര്‍ട്ടും അതിനേ തുടര്‍ന്നുള്ള നിരവധി നടപടികളും കുടുംബശ്രീയും ഇതിനു ശക്തി നല്‍കി.

നവകേരളത്തിനായി 
ജനകീയാസൂത്രണം
ജനകീയാസൂത്രണത്തിന്റെ രണ്ടു പതിറ്റാണ്ട് പിന്നിടുമ്പോള്‍ മാനവ വികസന നേട്ടങ്ങളുടെ കാര്യത്തിൽ സംസ്ഥാനം ഏറ്റവും ഉയർന്ന തലത്തിൽ സ്ഥാനം പിടിച്ചു. എന്നാല്‍ പുതിയ കാലത്തിനനുസൃതമായി ജനങ്ങളുടെ വികസന അഭിലാഷങ്ങൾ വർധിച്ചുവരുന്ന സാഹചര്യത്തിൽ, അതുവരെ നേടിയ നേട്ടങ്ങൾ ഉറപ്പിച്ചും ആദ്യഘട്ടത്തിലെ ന്യൂനതകളും പരിമിതികളും മറികടന്ന് വികസനത്തിന്റെ പുതിയ മേഖലകളിലേക്ക് കടക്കാൻ സംസ്ഥാനം തീരുമാനിച്ചു. ഈ ലക്ഷ്യത്തോടെ, 2016-ൽ പിണറായി വിജയന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ വന്ന പുതിയ ഇടതു ജനാധിപത്യ സർക്കാർ നവകേരളം കർമ്മപരിപാടിക്ക് തുടക്കമിട്ടു. അതിന്റെ കീഴിൽ ആർദ്രം, പൊതുവിദ്യാഭ്യാസ സംരക്ഷണ യജ്ഞം, ലൈഫ്, ഹരിതകേരളം എന്നീ നാല് ഉപദൗത്യങ്ങളും ആരംഭിച്ചു.

ഈ നാല് ദൗത്യങ്ങൾക്കും വ്യത്യസ്തമായ ലക്ഷ്യങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു. ആരോഗ്യ സംരക്ഷണ സംവിധാനത്തെ ശക്തിപ്പെടുത്തുകയാണ് ആർദ്രം ലക്ഷ്യമിടുന്നത്, അതേസമയം ലൈഫ് മിഷൻ പാര്‍പ്പിടത്തിലും ഉപജീവനമാർഗത്തിലും സാമ്പത്തിക ശാക്തീകരണത്തിലും ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ചു. ജലം, ശുചിത്വം, മാലിന്യ സംസ്കരണം, സുസ്ഥിര കൃഷി തുടങ്ങിയ മേഖലകളാണ് ഹരിതകേരളം മിഷൻ ലക്ഷ്യമിടുന്നത്. പൊതുവിദ്യാഭ്യാസ പുനരുജ്ജീവനത്തിനുള്ള ദൗത്യം കേരളത്തിലെ വിദ്യാഭ്യാസ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങളുടെയും പ്രക്രിയകളുടെയും ഗുണനിലവാരം മെച്ചപ്പെടുത്താൻ ലക്ഷ്യമിടുന്നു. പങ്കാളിത്ത ആസൂത്രണത്തിലൂടെ ഈ ലക്ഷ്യങ്ങൾ കൈവരിക്കുന്നതിന് ആവശ്യമായ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശവും സാങ്കേതിക പിന്തുണയും പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾക്ക് നൽകുന്നതിനും എല്ലാ വകുപ്പുകളെയും ഏജന്‍സികളെയും ഏകോപ്പിക്കുന്നതിനും വേണ്ടിയാണ് ഈ സംരംഭങ്ങൾ രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിരിക്കുന്നത്. 2017-ൽ നവകേരളത്തിനായി ജനകീയാസൂത്രണം എന്ന പേരിൽ ജനകീയാസൂത്രണത്തിന്റെ രണ്ടാം ഘട്ടം ആരംഭിച്ചപ്പോൾ ഈ പുതിയ ദൗത്യത്തിന്റെ സംരംഭങ്ങൾ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ ആസൂത്രണ പ്രക്രിയയിൽ സംയോജിപ്പിച്ചു. സംസ്ഥാനത്തുടനീളമുള്ള തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുമായി സഹകരിച്ചുള്ള പങ്കാളികളായി ഈ ദൗത്യങ്ങള്‍ പ്രവർത്തിച്ചു, താഴെത്തട്ടിൽ സാങ്കേതികവും സാമ്പത്തികവുമായ പിന്തുണയും നൽകുന്നു.

ഇക്കഴിഞ്ഞ ഏഴു വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ നൂതനവും ലക്ഷ്യാധിഷ്ഠിതവും വ്യത്യസ്തവുമായ നിരവധി പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളാണ് തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിലൂടെ കേരളത്തില്‍ സംഘടിപ്പിച്ചത്. സമാനതകളില്ലാത്ത നേട്ടങ്ങള്‍ക്കാണ് അത് വഴി തെളിച്ചത്.

മാലിന്യ മുക്തം
 നവകേരളം
തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ അനിവാര്യ പ്രവർത്തനങ്ങളിലൊന്നാണ് മാലിന്യ സംസ്കരണം. ഉപഭോക്തൃത്വത്തിന്റെ വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന വ്യാപനവും വികസിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന ജീവിതശൈലീ രീതികളും ഉപയോഗിച്ച്, മാലിന്യ ഉൽപാദനം അളവിലും സ്വഭാവത്തിലും ഗണ്യമായി വർദ്ധിച്ചു. ഇത് തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങൾക്ക് വലിയ വെല്ലുവിളിയാണ് സൃഷ്ടിക്കുന്നത്. 2025 മാർച്ച് അവസാനത്തോടെ സംസ്ഥാനത്തുടനീളമുള്ള എല്ലാ മാലിന്യങ്ങളുടെയും സംസ്‌കരണം വികേന്ദ്രീകൃതമായി ഉറപ്പാക്കുന്ന തികച്ചും ശാസ്ത്രീയമായ മാലിന്യ സംസ്‌കരണ സംവിധാനം രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിന് മെച്ചപ്പെട്ട രീതിയില്‍ രൂപകൽപ്പന ചെയ്‌തതും സമയബന്ധിതവുമായ ഒരു പരിപാടി വികസിപ്പിച്ചെടുത്തിരുന്നു. എന്നാല്‍ ബ്രഹ്മപുരത്ത് നടന്ന ഒരു സംഭവത്തിന്റെ കൂടി വെളിച്ചത്തിൽ 2024 മാർച്ചോടെ ഈ ലക്ഷ്യം കൈവരിക്കുന്നതിനായി പരിപാടി പുനർരൂപകൽപ്പന ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ നേതൃത്വത്തിൽ ‘മാലിന്യ മുക്തം നവകേരളം’ എന്ന പേരിലുള്ള ബൃഹത്തായ കാമ്പയിനിലൂടെയാണ് ഇത് പൂർത്തീകരിക്കുന്നത്. ഹരിതകേരളം മിഷൻ, ക്ലീൻ കേരള മിഷൻ, ക്ലീൻ കേരള കമ്പനി, ഹരിത കർമ്മ സേന, കുടുംബശ്രീ, കേരള ഖരമാലിന്യ സംസ്കരണ പദ്ധതി, ശുചിത്വ മിഷൻ, കില എന്നിവ ഈ ശ്രമത്തിലെ പ്രധാന സഹകാരികളാണ്.

ഹരിത കർമ്മ സേനയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ വികേന്ദ്രീകൃത ശേഖരണ സംവിധാനങ്ങൾ സ്ഥാപിച്ചു. ഹരിത കർമ്മ സേനയെ സഹായിക്കാൻ, ഹരിത മിത്രം ആപ്പ് കാമ്പെയ്‌നുമായി സംയോജിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. മിനി-മെറ്റീരിയൽ കളക്ഷൻ ഫെസിലിറ്റികൾ (എം‌സി‌എഫ്), എം‌സി‌എഫ്, റിസോഴ്‌സ് റിക്കവറി ഫെസിലിറ്റികൾ (ആർ‌ആർ‌എഫ്), ക്ലീൻ കേരള കമ്പനി മുഖേനയുള്ള അന്തിമ ശേഖരണ സംവിധാനങ്ങൾ എന്നിവ ഉൾപ്പെടെ വിവിധ തലങ്ങളിൽ സൗകര്യങ്ങൾ സ്ഥാപിച്ചു. നിയന്ത്രണങ്ങൾ നടപ്പിലാക്കുന്നതിനും ജനങ്ങളുടെ സജീവ പങ്കാളിത്തത്തിനും ശക്തമായ ഊന്നൽ നൽകിക്കൊണ്ട് ഓരോ തലത്തിലും പതിവ് നിരീക്ഷണം നടപ്പിലാക്കുന്നു.

പ്രചാരണത്തിന് നേതൃത്വം നൽകുന്നതിനായി തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ വകുപ്പ് സംസ്ഥാന തലത്തിലും ജില്ലാ തലത്തിലും പ്രത്യേക പ്രചാരണ സെക്രട്ടറിയേറ്റ് ആരംഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഈ സംരംഭത്തിനുകീഴിൽ വിവിധ തല്പരരായ ഗ്രൂപ്പുകളെ ലക്ഷ്യമിട്ട് നിരവധി പരിശീലന പരിപാടികൾ സംഘടിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഈ പരിപാടികളിൽ റിസോഴ്‌സ് പേഴ്‌സണുകൾ, ആരോഗ്യ പ്രവർത്തകർ, സാങ്കേതിക ടീമുകൾ, സാമ്പത്തിക സംയോജനത്തിനുള്ള മൊബൈൽ ഫെസിലിറ്റേഷൻ ടീമുകൾ, ഹരിതസഭയും സോഷ്യൽ ഓഡിറ്റും നടത്തുന്നതിനുള്ള പരിശീലനം, പുതുതായി തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ഹരിത കർമ്മ സേന അംഗങ്ങൾക്കുള്ള പരിശീലനം, എൻഎസ്എസ് (നാഷണൽ സർവീസ് സ്‌കീം) വോളന്റിയർമാർക്കുള്ള പരിശീലനം, നിയമം എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്നു. 2023 ഏപ്രിലിൽ ആരംഭിച്ച കാമ്പയിൻ മുതൽ, ഈ സംരംഭത്തിന്റെ ഭാഗമായി ഒരു ലക്ഷത്തോളം പേർക്ക് പരിശീലനം നൽകിക്കഴിഞ്ഞു.

ശാസ്ത്രീയ മാലിന്യ സംസ്കരണത്തിൽ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകളെ പിന്തുണയ്ക്കുന്നതിനുള്ള കാമ്പെയ്‌നിന്റെ ഭാഗമായി, ഗാർബേജ് വൾനറബിൾ പോയിന്റുകൾ (ജിവിപി) കണ്ടെത്തുന്നതിനും ജിയോടാഗ് ചെയ്യുന്നതിനുമുള്ള ഒരു മൊബൈൽ ആപ്ലിക്കേഷന്റെ രൂപത്തിൽ സാങ്കേതിക പിന്തുണ നൽകിയിട്ടുണ്ട്. സംസ്ഥാനത്തുടനീളം ജിവിപി തിരിച്ചറിയുന്നതിനും നീക്കം ചെയ്യുന്നതിനുമായി വൻതോതിലുള്ള ക്ലീനിംഗ് ഡ്രൈവുകൾ നടത്തിയിട്ടുണ്ട്. ജൂൺ 5 ന് എല്ലാ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിലും പ്രത്യേക ഹരിത സഭകൾ നടത്തി, തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ പുരോഗതി റിപ്പോർട്ട് സമർപ്പിക്കുകയും ചർച്ച ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. എല്ലാ തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളും ഒരു സോഷ്യൽ ഓഡിറ്റ് ടീം രൂപീകരിക്കുകയും 2023 ജൂണിൽ ആദ്യ സോഷ്യൽ ഓഡിറ്റ് നടത്തുകയും ചെയ്തു.

മാലിന്യ സംസ്കരണ പദ്ധതികൾ തയ്യാറാക്കുന്നതിനായി എല്ലാ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിലും പ്രോജക്ട് ക്ലിനിക്കുകൾ നടത്തപ്പെട്ടു. ഈ കാമ്പെയ്‌നിലൂടെ 1,500 കോടിരൂപയുടെ 8,000 പദ്ധതികൾ തയ്യാറാക്കി അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടു. എല്ലാ പൊതുസ്ഥലങ്ങളും സ്ഥാപനങ്ങളും വീടുകളും ശുചീകരിക്കുന്നതിനായി ഒക്‌ടോബർ മാസത്തിൽ സംസ്ഥാനത്ത് വിപുലമായ ശുചീകരണ യജ്ഞം നടത്തി. നാഷണൽ സർവീസ് സ്‌കീമിന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ 3,000 ജിവിപികൾ വൃത്തിയാക്കി പൂന്തോട്ടങ്ങളാക്കി മാറ്റാൻ ‘സ്‌നേഹമരം’ എന്ന പേരിൽ കാമ്പയിൻ ആരംഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇത്രയും സമഗ്രവും വിപുലവുമായ പരിപാടി മറ്റൊരിടത്തും ഉണ്ടായിട്ടില്ല എന്നതും ശ്രദ്ധേയമാണ്.

സംയോജിത 
തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ വകുപ്പ്
തദ്ദേശ ഭരണം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിനു സഹായകമായി മെച്ചപ്പെട്ട കാര്യക്ഷമതയും ഏകോപനവും ഉറപ്പാക്കിക്കൊണ്ട് വിവിധ വകുപ്പുകളെ സംയോജിപ്പിച്ച് ഏക തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ വകുപ്പായി (LSGD) സംസ്ഥാനം മറ്റൊരു സുപ്രധാന ചുവടുവെപ്പ് നടത്തിയത് ഇക്കാലഘട്ടത്തിലാണ്. വകുപ്പിനുള്ളിലെ വിവിധ ഡിവിഷനുകളുടെ നാമകരണവും പുതുക്കിയിട്ടുണ്ട്. വകുപ്പിന്റെ സംയോജനം ജില്ലയിലും സംസ്ഥാനത്തിലുമുള്ള എല്ലാ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെയും ഫലപ്രദമായ ഏകോപനത്തിന് സഹായകമായി വരികയാണ്. കേവലം പ്രാദേശികാസൂത്രണം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിനോപ്പം ഭരണ സംവിധാനവും ശക്തിപ്പെടുത്തണം എന്ന കാഴ്ചപ്പാടിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് സുപ്രധാനമായ ഈ നടപടി. അത്ര എളുപ്പമല്ലാത്ത അടിസ്ഥാനപരമായ മാറ്റം ഉറപ്പുവരുത്തുക വഴി ഇടതുപക്ഷ ജനാധിപത്യ മുന്നണിയുടെ രാഷ്ട്രീയ ഇച്ഛാശക്തിയുടെ മകുടോദാഹരണമായി മാറുന്നു ഈ ഇടപെടല്‍.

ISO സർട്ടിഫിക്കേഷനും 
മെച്ചപ്പെട്ട സേവന വിതരണവും
പ്രാദേശിക സർക്കാർ ഓഫീസുകളിലെ ഭരണ സേവന പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിന്റെ ഭാഗമായി എല്ലാ തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളും ഐഎസ്ഒ സർട്ടിഫിക്കേഷൻ ലഭിക്കുന്നതിനുവേണ്ട നടപടികള്‍ കിലയുടെ പിന്തുണയോടെ സംഘടിപ്പിച്ചതും ഈ കാലയളവിലാണ്. ഇന്ന് സംസ്ഥാനത്തെ എല്ലാ ഗ്രാമപഞ്ചായത്തുകളും ബ്ലോക്ക് പഞ്ചായത്തുകളും ഐഎസ്ഒ സർട്ടിഫിക്കേഷൻ കരസ്ഥമാക്കിയിരിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയില്‍ ഒരിടത്തും ഇത്തരമൊരു നേട്ടം കൈവരിക്കാനായിട്ടില്ല. ഇക്കാര്യത്തില്‍ മറ്റു സംസ്ഥാനങ്ങളിലെ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾക്ക് പിന്തുണ നൽകുന്നതിനായി കിലയെ ദേശീയ തലത്തിൽ നോഡൽ സ്ഥാപനമായി പ്രഖ്യാപിച്ചതും കേരളത്തിന് അഭിമാനകരമാണ്.

വാതിൽപ്പടി സേവനങ്ങളും 
ഒപ്പമുണ്ട് കൂടെയും
ഒരാളും പുറകിലാകരുത്‌ എന്നതില്‍ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ചുള്ള സേവനപ്രദാന ഇടപെടലുകളാണ് തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ നേതൃത്വത്തിൽ നടന്നു വരുന്നത്. അതില്‍ പ്രധാനമാണ് വാതിൽപ്പടി സേവനങ്ങൾ. വിവിധ ഓഫീസുകളിലേക്കും സ്ഥലങ്ങളിലേക്കും യാത്ര ചെയ്യാൻ കഴിയാത്ത വ്യക്തികൾക്ക് സേവനങ്ങൾ സേവനങ്ങള്‍ ലഭ്യമാക്കുവാന്‍ ഈ സംരംഭം പ്രാപ്‌തമാക്കുന്നു, കൂടാതെ അവരുടെ വീടുകൾ സന്ദർശിക്കുന്ന പ്രാദേശിക സര്‍ക്കാരുകളില്‍ നിന്നുള്ള സന്നദ്ധപ്രവർത്തകരുടെയും ഉദ്യോഗസ്ഥരുടെയും സഹായത്തോടെ സേവനങ്ങൾ ലഭ്യമാക്കുകയും അവരുടെ വാതിൽപ്പടിയിൽ നൽകുകയും ചെയ്യുന്നു. കൂടാതെ, ‘ഒപ്പമുണ്ട് കൂടെ’ എന്ന പരിപാടിയും ആവിഷ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. അതിലൂടെ എല്ലാ വകുപ്പുകളുടെയും സ്കീമുകളുടെയും സേവനങ്ങളും പ്രാദേശിക സർക്കാർ ഓഫീസുകളിൽ നിന്ന് ഏകജാലക സംവിധാനത്തിലൂടെ പ്രാപ്യമാക്കാന്‍ കഴിയും. കോവിഡ് 19 മഹാമാരി നമ്മുടെ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകളുടെ സാധ്യതകളെ അടിവരയിടുന്നു, ഈ കാലയളവിൽ സേവന വിതരണ സംവിധാനം വിവിധ രീതികളിൽ വികസിച്ചു. മഹാമാരിയുടെ വേളയില്‍ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾ വഹിച്ച പങ്ക് പ്രത്യേകം പറയേണ്ടതില്ലാത്ത വിധം അനുഭവവേദ്യമായതാണ്.

പ്രാദേശിക തലത്തിൽ 
ദുരന്തനിവാരണവും
കാലാവസ്ഥാ പ്രവർത്തനവും
2018-ലെ പ്രളയം ദുരന്തങ്ങളെ നേരിടാൻ പ്രാദേശിക തലത്തിലുള്ള തയ്യാറെടുപ്പിന്റെ ആവശ്യകതയിലേക്ക് നമ്മുടെ കണ്ണുകൾ തുറപ്പിച്ചു. അതോടൊപ്പം, തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങൾക്ക് ദുരന്തനിവാരണത്തിൽ നിർണായക പങ്ക് വഹിക്കാനാകുമെന്ന് തിരിച്ചറിയുകയും അംഗീകരിക്കുകയും ചെയ്തു. ഇത് പ്രാദേശിക ദുരന്ത നിവാരണ പദ്ധതികളും കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനത്തിനായുള്ള പ്രാദേശിക പ്രവർത്തന പദ്ധതികളും വികസിപ്പിക്കുന്നതിന് കാരണമായി.

2018-ലെ വെള്ളപ്പൊക്കത്തിനു ശേഷം, കേരളത്തിലെ എല്ലാ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങൾക്കും ദുരന്ത നിവാരണ പദ്ധതികൾ രൂപീകരിക്കുന്നതിന് കാര്യമായ തയ്യാറെടുപ്പ് പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടത്തി. പ്രാദേശിക ദുരന്തനിവാരണ പദ്ധതികൾ തയ്യാറാക്കുക എന്ന ലക്ഷ്യത്തോടെ “നമ്മൾ നമുക്കായി’ എന്ന പേരിൽ ഒരു കാമ്പയിൻ ആരംഭിച്ചു. ഈ ആവശ്യത്തിനായി നന്നായി നിർവചിക്കപ്പെട്ട ഒരു രീതിശാസ്ത്രം വികസിപ്പിച്ചെടുത്തു. ഈ കാമ്പയിന്റെ ഫലമായി കേരളത്തിലെ എല്ലാ തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളും അവരുടെ ദുരന്ത നിവാരണ പദ്ധതികൾ തയ്യാറാക്കിയിട്ടുണ്ട്. ദേശീയ തലത്തിൽ ഇത്തരത്തിലുള്ള ആദ്യ സംരംഭമായി ഇത് അടയാളപ്പെടുത്തി.

ഈ ശ്രമത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ പഞ്ചായത്തുകളിൽ കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനത്തിനായുള്ള പ്രാദേശിക പ്രവർത്തന പദ്ധതികൾ (LAPCC) തയ്യാറാക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു കർമ്മ പദ്ധതി കില ആരംഭിച്ചു. കൂടാതെ, സംസ്ഥാനത്തെ എല്ലാ തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിലും ദുരന്തനിവാരണം, കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനം, ജൈവവൈവിധ്യ സംരക്ഷണം, പരിസ്ഥിതി സംരക്ഷണം എന്നിവയ്ക്കായി ഒരു പ്രത്യേക വർക്കിംഗ് ഗ്രൂപ്പ് രൂപീകരിക്കാൻ സംസ്ഥാന ആസൂത്രണ ബോര്‍ഡും തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ വകുപ്പും മുൻകൈയെടുത്തു. ഇവയെല്ലാം ദേശീയ തലത്തില്‍ ആദ്യ സംരംഭമാണ്. അത്തരം മറ്റൊരു നൂതന മാതൃകാ പ്രവര്‍ത്തനമാണ് ഡിസാസ്റ്റർ ആൻഡ് ക്ലൈമറ്റ് ആക്ഷൻ ട്രാക്കിംഗ് ടൂൾ (DCAT). റീബിൽഡ് കേരള പദ്ധതിയുടെ ഭാഗമായി കിലയുടെ നേതൃത്വത്തില്‍ സജ്ജമാക്കിയ സംവിധാനമാണിത്. കേരളത്തിലെ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകളുടെ കാലാവസ്ഥാ ദുരന്ത നിവാരണ പ്രവർത്തനങ്ങൾ ആസൂത്രണം ചെയ്യുന്നതിനും കാര്യശേഷി വികസിപ്പിക്കുന്നതിനും മോണിറ്റര്‍ ചെയ്യുന്നതിനും അതിലുപരി അവലോകനം നടത്തുന്നതിനും ഇതിനാകും. ഇതും നൂതന പ്രവർത്തനങ്ങളില്‍ ഒന്നാണെന്ന് മാത്രമല്ല, കാലത്തിനും മുന്‍പേ നടക്കുന്ന കേരള വികസന മാതൃകയുടെ മറ്റൊരുദാഹരണമാണ്. പ്രാരംഭ ഘട്ടമെന്ന നിലയിൽ, ആലപ്പുഴ, കോട്ടയം, ഇടുക്കി, പത്തനംതിട്ട എന്നിവയുൾപ്പെടെ പമ്പാ നദീതടത്തിലെ നാല് ജില്ലകളിലായി 266 തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ പരീക്ഷണാടിസ്ഥാനത്തിൽ പദ്ധതി നടപ്പിലാക്കിക്കഴിഞ്ഞു. ഈ ശ്രമത്തിൽ, പ്രാദേശിക സർക്കാരുകളുടെ ആസൂത്രണ ചട്ടക്കൂടിൽ കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാന ആഘാതങ്ങളും ദുരന്ത സാധ്യതാ വിവരങ്ങളും ഉൾപ്പെടുത്തുന്നതിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നു.

മറ്റൊരു സംരംഭമാണ് റിസ്ക്-ഇൻഫോംഡ് മാസ്റ്റർ പ്ലാന്‍. നഗര ആസൂത്രണത്തില്‍ സമഗ്ര മാറ്റത്തിന് തുടക്കം കുറിക്കുകയാണ് ഇതുവഴി. കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനവും ദുരന്തസാധ്യതയും ഉൾപ്പെടെ പ്രാദേശിക തലത്തിൽ നിലവിലുള്ള അപകടസാധ്യതാ വിവരങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് മാസ്റ്റർ പ്ലാനുകൾ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നു. ഈ അപകടസാധ്യതാ ഘടകങ്ങൾ, മാസ്റ്റർ പ്ലാനുകളിൽ സംയോജിപ്പിക്കുമ്പോൾ, കാലാവസ്ഥയ്ക്കും ദുരന്ത-പ്രതിരോധശേഷിയുള്ള വികസനത്തിനും ശക്തമായ ഒരു ചട്ടക്കൂട് നൽകുന്നു. ഇതും നവകേരളത്തിലേക്കുള്ള നമ്മുടെ യാത്രയില്‍ പ്രധാനമാകും. ഇതിനകം ആലപ്പുഴ, പത്തനംതിട്ട, കോട്ടയം, ഇടുക്കി ജില്ലകളിലെ പത്ത് നഗര തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ ഇത്തരം മാസ്റ്റർ പ്ലാനുകൾ തയ്യാറാക്കുന്ന പ്രക്രിയ നടന്നുവരികയാണ്. പൈലറ്റ് സംരംഭങ്ങൾ പൂർത്തിയാകുമ്പോൾ, ഈ മാതൃക കേരളത്തിലെ എല്ലാ നഗര തദ്ദേശ സ്ഥാപനങ്ങളിലും ആവർത്തിക്കാനും മറ്റ് സംസ്ഥാനങ്ങൾക്കും മാതൃകയാക്കാനും കഴിയും.

പ്രാദേശിക സാമ്പത്തിക
 വികസന പദ്ധതികൾ
സമഗ്രമായ സാമൂഹിക വികസനത്തിന് കൂടുതൽ ഊന്നൽ ആവശ്യമുള്ള ഒരു മേഖലയാണ് പ്രാദേശിക സാമ്പത്തിക വികസനം. തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ നിന്ന് നിരവധി ഒറ്റപ്പെട്ട ശ്രമങ്ങൾ ഉണ്ടായിട്ടുണ്ടെങ്കിലും, സമഗ്രവും സുസ്ഥിരവുമായ ഒരു മാതൃകയ്ക്ക് കൂടുതൽ സംയോജിതവും സ്ഥാപനവൽക്കരിക്കപ്പെട്ടതുമായ സമീപനം ആവശ്യമാണ്. ഈ പശ്ചാത്തലത്തിൽ സര്‍ക്കാര്‍ പ്രാദേശിക സാമ്പത്തിക വികസനത്തിനായുള്ള പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കുള്ള മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ വികസിപ്പിച്ചെടുത്തിട്ടുണ്ട്, പ്രാദേശിക സാമ്പത്തിക വികസനത്തിനും സംരംഭകത്വത്തിനുമുള്ള നിരവധി വ്യവസ്ഥകൾ 14-–ാം പഞ്ചവത്സര പദ്ധതി മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങളിലും ഉൾപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇതിന്റെയെല്ലാം ഭാഗമായി സംരംഭങ്ങള്‍ ആരംഭിക്കുന്നതിനും തൊഴിലവസരങ്ങള്‍ സൃഷ്ടിക്കുന്നതിനും തൊഴിൽസഭ, ഒരു തദ്ദേശ സ്ഥാപനം ഒരു ആശയം (വണ്‍ ലോക്കല്‍ ഗവണ്മെന്റ് വണ്‍ ഐഡിയ) തുടങ്ങിയ പരിപാടികൾ നടന്നു വരികയാണ്.

തൊഴിൽ സഭ
തൊഴിൽദാതാക്കളെയും തൊഴിലന്വേഷകരെയും ഒന്നിപ്പിക്കുന്ന ഒരു പ്ലാറ്റ്ഫോം സൃഷ്ടിക്കുക എന്ന ലക്ഷ്യത്തോടെ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾ “തൊഴിൽ സഭകൾ” (തൊഴിൽ അസംബ്ലികൾ) സംഘടിപ്പിച്ചു. ഈ തൊഴിൽ സഭകളിൽ സംരംഭകർ, വിജ്ഞാന തൊഴിലന്വേഷകർ, പ്രാദേശിക തൊഴിലന്വേഷകർ എന്നിവരെ ഉൾപ്പെടുത്തിയുള്ള ഗ്രൂപ്പ് ചർച്ചകൾ ഉൾപ്പെടുന്നു. ഈ പ്രക്രിയയിലൂടെ, തൊഴിൽ അവസരങ്ങളിൽ കൂടുതൽ പ്രവർത്തിക്കുന്നതിനായി വിവിധ തൊഴിൽ, സംരംഭകത്വ ക്ലബ്ബുകൾ സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടു. തൊഴിൽ സഭകൾ നടത്തുന്നതിനായി സംസ്ഥാനത്തുടനീളം 22,011 വ്യക്തികൾക്ക് പരിശീലനം നൽകുകയും കേരളത്തിലുടനീളം 3,047 തൊഴിൽ സഭകൾ നടത്തുകയും ചെയ്തു. നിലവിൽ, തൊഴിലവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുന്നതിനുള്ള തുടർനടപടികൾ സ്വീകരിക്കാൻ പ്രതിജ്ഞാബദ്ധരായ 400 തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങൾക്ക് കേരള നോളജ് ഇക്കണോമി മിഷൻ സഹായം നൽകുന്നുണ്ട്.

ഒരു തദ്ദേശ ഭരണം 
ഒരു ആശയം (OLOI)
സംസ്ഥാന സർക്കാർ നിർദ്ദേശിച്ച വൺ ലോക്കൽ ഗവൺമെന്റ് വൺ ഐഡിയ (OLOI) പദ്ധതി ഒരു നവീകരണ ആവാസവ്യവസ്ഥയെ പരിപോഷിപ്പിക്കുന്നതിന് ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ള ഒരു പ്രായോഗിക വികസന മാതൃകയാണ്. തദ്ദേശഭരണ തലത്തിൽ ഇതുവരെ പരിഹരിക്കപ്പെടാത്ത പ്രശ്നങ്ങൾ കണ്ടെത്തി തരംതിരിച്ച് പരിഹാരം നടപ്പാക്കുകയാണ് പ്രാഥമിക ലക്ഷ്യം. ഈ ഘട്ടത്തിൽ തിരിച്ചറിഞ്ഞ നൂതന ആശയങ്ങൾ പ്രാദേശിക നവീകരണ പരിപാടിയിലൂടെ പരിശോധിച്ച് കൂടുതൽ വികസിപ്പിക്കുന്നു. അക്കാദമിക് സ്ഥാപനങ്ങൾ, വ്യവസായം/സ്റ്റാർട്ടപ്പുകൾ, 27 വൈവിധ്യമാർന്ന വിഷയ മേഖലകളുള്ള ഒരു കമ്യൂണിറ്റി ഓഫ് പ്രാക്ടീസ് (COP) എന്നിവയുടെ സംയുക്ത ഇടപെടലിലൂടെയാണ് ഈ പദ്ധതി പുരോഗമിക്കുന്നത്, ഓരോന്നും തദ്ദേശ സ്ഥാപന തലത്തിൽ നേരിടുന്ന വികസന പ്രതിസന്ധികൾക്ക് പരിഹാരം കാണുന്നതിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു. കേരള ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ലോക്കൽ അഡ്മിനിസ്‌ട്രേഷന്റെ (കില) പങ്കാളിത്തത്തോടെ കേരള ഡെവലപ്‌മെന്റ് ആൻഡ് ഇന്നൊവേഷൻ സ്ട്രാറ്റജിക് കൗൺസിൽ (കെ- ഡിസ്‌ക്) ആണ് ഈ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കെല്ലാം നേതൃത്വം നൽകുന്നത്.

സംസ്ഥാനതലം മുതൽ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപന തലം വരെയുള്ള പരിശീലന പ്രവർത്തനങ്ങൾക്ക് ഈ പദ്ധതി മുന്നോട്ടുകൊണ്ടുപോകുന്നതിന് കില നേതൃത്വം നൽകുന്നു. അതിനായി കില ഓരോ തദ്ദേശ സ്ഥാപന തലത്തിലും റിസോഴ്സ് പേഴ്സൺമാരെയും അക്കാദമിക് വിദഗ്ധരെയും കണ്ടെത്തി ജില്ലാ തലത്തിൽ പരിശീലനം നൽകി. തുടർന്ന് ബ്ലോക്ക്, മുനിസിപ്പാലിറ്റി, ഗ്രാമപഞ്ചായത്ത് തലങ്ങളിൽ പരിശീലനം നടത്താൻ ഈ റിസോഴ്സ് പേഴ്സൺമാരെയും അക്കാദമിക് വിദഗ്ധരെയും നിയോഗിച്ചു, ഈ പരിശീലന സെഷനുകളിൽ മൊത്തം 22,548 വ്യക്തികൾ പങ്കെടുത്തു.

സമർത്ഥമായ പരിഹാരങ്ങൾ ആവശ്യമായ പ്രശ്‌നങ്ങൾ കണ്ടെത്തുന്നതിൽ OLOI ടീം തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളെ (LSGI) പിന്തുണയ്ക്കുകയും പൈലറ്റ് രജിസ്‌ട്രേഷൻ പോർട്ടലിൽ 214 LSGI-കളുടെ എൻറോൾമെന്റ് സുഗമമാക്കുകയും ചെയ്തു. തീം തിരിച്ചുള്ള LSGI-കളെ തിരഞ്ഞെടുക്കുന്നതിനുള്ള പ്രക്രിയയ്ക്ക് ടീം സംയുക്തമായി നേതൃത്വം നൽകുകയും തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട 60 LSGI-കൾക്കായി ആദ്യ ഘട്ട ശിൽപശാലകൾ നടത്തുന്നതിൽ സഹായിക്കുകയും ചെയ്തു. നിലവിലുള്ള ഒമ്പത് തീമുകൾക്കായി ഡൊമെയ്ൻ സ്ഥാപനങ്ങൾ കണ്ടെത്തി, പ്രാഥമിക പ്രോജക്ട് റിപ്പോർട്ട് തയ്യാറാക്കിക്കൊണ്ടിരിക്കുകയാണ്.

എന്റെ ജോലി എന്റെ അഭിമാനം
തൊഴിൽരഹിതരായ യുവാക്കൾക്ക് വിജ്ഞാനാധിഷ്ഠിത മേഖലകളില്‍ തൊഴിലവസരങ്ങൾ ലഭ്യമാക്കുക എന്ന ലക്ഷ്യത്തോടെ കേരള നോളജ് ഇക്കണോമി മിഷൻ (കെകെഇഎം) “മൈ ജോബ് മൈ പ്രൈഡ്” കാമ്പയിൻ ആരംഭിച്ചു. ഈ കാമ്പെയ്‌നിൽ കേരളത്തിലെ എല്ലാ വീടുകളിലും നടത്തിയ സമഗ്രമായ സർവേ ഉൾപ്പെട്ടിരുന്നു, അത് കുടുംബശ്രീ അംഗങ്ങൾ നടത്തിയതാണ്. “മൈ ജോബ് മൈ പ്രൈഡ്’ എന്ന സർവേ 73 ലക്ഷം വീടുകളിൽ നടത്തി സംസ്ഥാനത്തുടനീളം 53 ലക്ഷം തൊഴിലന്വേഷകരെ കണ്ടെത്തി. യോഗ്യതയുള്ള തൊഴിലന്വേഷകർക്ക് വിജ്ഞാനാധിഷ്ഠിത ജോലികൾ വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്നതിനുള്ള പരിപാടികൾ നടന്നു വരികയാണ്.

സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യങ്ങളുടെ 
പ്രാദേശികവൽക്കരണം
സുസ്ഥിരമായ സമൂഹങ്ങളിലേക്കുള്ള പരിവർത്തനത്തിന്, സുസ്ഥിരവും ഉൾക്കൊള്ളുന്നതുമായ വികസന പാത നൽകുന്നതിൽ സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യ (SDG) ചട്ടക്കൂട് നിർണായക പങ്കുവഹിക്കുന്നു. പ്രത്യേകിച്ച് കേരളത്തിലെ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകള്‍ക്ക് സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യങ്ങളുടെ പ്രാദേശികവൽക്കരണം ലക്ഷ്യാധിഷ്ഠിത ആസൂത്രണത്തിന് ഏറെ സഹായകമാവും. എസ്ഡിജി ലക്ഷ്യങ്ങളുടെ പ്രാദേശികവൽക്കരണം പ്രാദേശിക വികസന നയത്തിന് ഒരു ചട്ടക്കൂട് നൽകുന്നു. കേരളത്തിലെ പ്രാദേശിക ആസൂത്രണത്തിലേക്ക് മുഖ്യധാരാ സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യങ്ങൾക്കായി 2017-ൽ കിലയിൽ എസ്ഡിജി-കൾക്കും പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾക്കുമുള്ള ഒരു കേന്ദ്രം സ്ഥാപിച്ചു. നൂതനവും സമഗ്രവുമായ സംരംഭങ്ങളിലൂടെ സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യങ്ങൾ (എസ്ഡിജി) പ്രാദേശികവൽക്കരിക്കുന്നതിൽ ഇന്ന് നമ്മുടെ തദ്ദേശ സ്വയം ഭരണ സ്ഥാപനങ്ങള്‍ മുൻപന്തിയിലാണ്. ഈ കേന്ദ്രത്തിലൂടെ, പ്രധാന പരിശീലന സ്ഥാപനങ്ങൾ, സർക്കാർ വകുപ്പുകൾ, അന്താരാഷ്ട്ര സംഘടനകൾ എന്നിവയുമായി സഹകരിച്ച്, പ്രാദേശിക ആസൂത്രണ പ്രക്രിയകളിൽ എസ്ഡിജി ചട്ടക്കൂട് ഉൾച്ചേർക്കുന്നതിനുള്ള പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടന്നു വരുന്നു. തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ നയവും ആസൂത്രണ സംരംഭങ്ങളും കാര്യക്ഷമമാക്കുന്നതിന് ഒരു ലോക്കൽ ഇൻഡിക്കേറ്റർ ഫ്രെയിംവർക്ക് (LIF) കില രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ദേശീയ തലത്തില്‍ ഇത് ഏറെ അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുമുണ്ട്.

ശിശുസൗഹൃദ തദ്ദേശ ഭരണം, ഭിന്ന ശേഷി സൗഹൃദ തദ്ദേശ ഭരണം, വയോജന സൗഹൃദ തദ്ദേശ ഭരണം, സ്ത്രീ സൗഹൃദ തദ്ദേശ ഭരണം എന്നിവയിൽ കേരളത്തിലെ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾ മുൻനിരക്കാരാണ്. സ്ത്രീ സൗഹൃദ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾ ഇപ്പോൾ ലിംഗസൗഹൃദ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകളായി മാറിയിരിക്കുന്നു. എല്ലാ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളും നടത്തുന്ന ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട പ്രവർത്തനങ്ങളിലൊന്നാണ് പാലിയേറ്റീവ് കെയർ.

ലിംഗ നീതിയിലൂന്നിയ 
പ്രാദേശിക ഭരണം
വികസന ഫണ്ടിന്റെ 10% സ്ത്രീകൾക്ക് നേരിട്ട് പ്രയോജനപ്പെടുന്ന പദ്ധതികൾക്കായി വനിതാ ഘടക പദ്ധതി ജനകീയാസൂത്രണത്തിന്റെ ആദ്യഘട്ടത്തില്‍ തന്നെ ആവിഷ്കരിച്ചിരുന്നു. ലിംഗ പദവി പഠനം, ജെൻഡർ പ്ലാനിംഗ്, ജെൻഡർ ബജറ്റിങ് തുടങ്ങിയ മറ്റ് സംരംഭങ്ങളാൽ ഇത് പൂർത്തീകരിക്കപ്പെട്ടു. സ്ത്രീകൾക്കെതിരായ അതിക്രമങ്ങൾ തടയുന്നതിനുള്ള വേദികളായി പ്രവർത്തിക്കുന്ന ജാഗ്രതാ സമിതികളും പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾക്കുണ്ട്. സംസ്ഥാന വനിതാ കമ്മീഷനുമായി ചേർന്നാണ് ഇവർ പ്രവർത്തിക്കുന്നത്. പഞ്ചായത്തുകളിൽ ജെൻഡർ ഡെസ്‌കുകളും ജെൻഡർ റിസോഴ്‌സ് സെന്ററുകളും ഉണ്ട്. ലിംഗനീതിയില്‍ അധിഷ്ഠിതമായ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകള്‍ സൃഷ്ടിക്കുന്നത് സഹായിക്കുവാന്‍ കിലയിലെ ജെൻഡർ സ്‌കൂൾ നിരവധി പരിപാടികൾ ഏറ്റെടുത്ത് നടത്തുന്നുണ്ട്.

നഗര ഭരണം
2001 (26%) മുതൽ 2011 (47.7%) വരെയുള്ള സെൻസസ് കാലയളവിലാണ് കേരളം പ്രധാനമായും നഗര സമൂഹത്തിലേക്കുള്ള മാറ്റം സംഭവിച്ചതെങ്കിൽ, ഈ ഘടനാപരമായ മാറ്റം മൂലമുണ്ടാകുന്ന വെല്ലുവിളികളും സ്ഥലപരമായ അസന്തുലിതാവസ്ഥയും 2018, 2019 പ്രളയങ്ങളിൽ ദൃശ്യമായി. നഗര ആസൂത്രണം, പ്രാദേശിക ആസൂത്രണം, സ്ഥലാധിഷ്ഠിത വികസന തന്ത്രങ്ങൾ എന്നിവയിലേക്ക് തന്ത്രപരവും ബൗദ്ധികവുമായ നിക്ഷേപങ്ങൾ ആവശ്യമാണ്. അത്തരം വ്യവസ്ഥാപരമായ മാറ്റത്തിന് ഒരു മുൻവ്യവസ്ഥ പ്രാദേശിക തലത്തിലുള്ള റിസ്ക് മാനേജ്മെന്റും പ്രതിരോധ പദ്ധതികളുമാണ്. നഗര ഭരണം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിനായുള്ള നിരവധി പരിപാടികള്‍ക്കാണ് ഇന്ന് സര്‍ക്കാര്‍ നേതൃത്വം നല്‍കി വരുന്നത്. റിസ്ക്-ഇൻഫോംഡ് മാസ്റ്റർ പ്ലാനുകൾ (RiMP), സംസ്ഥാന നഗര നയം (2023 ലെ സംസ്ഥാന ബജറ്റിൽ നിർദ്ദേശിച്ചിരിക്കുന്നത്), സ്റ്റേറ്റ് അർബൻ ഒബ്സർവേറ്ററി തുടങ്ങിയ വിവിധ ഇടപെടലുകൾ നടന്നു വരികയാണ്. കേരള അർബൻ ഫോറവും (കിലയുമായി സഹകരിച്ച് കൊച്ചി മുനിസിപ്പൽ കോർപ്പറേഷനും) 10 ദേശീയ അക്കാദമിക് പങ്കാളികളുമായും ഗ്ലോബൽ പോളിസി പാർട്ണർമാരുമായും സഹകരിച്ച് കേരള അർബൻ ഡയലോഗ് സീരീസും ആരംഭിച്ചു. കൊച്ചി മെട്രോപൊളിറ്റൻ അതോറിറ്റിയുടെ സാധ്യതകൾ പരിശോധിക്കാൻ ഉന്നതതല സമിതി റിപ്പോർട്ട് സമർപ്പിച്ചു നടപടികൾ പുരോഗമിക്കുകയാണ്. സംസ്ഥാന നഗരവൽക്കരണ റിപ്പോർട്ടും കേരള സംസ്ഥാനത്തിനും ജില്ലാ സ്പെഷ്യൽ തന്ത്രങ്ങൾക്കും (കോട്ടയം, ആലപ്പുഴ, ഇടുക്കി, പത്തനംതിട്ട ജില്ലകൾ) ഒരു സ്പെഷ്യൽ സ്ട്രാറ്റജി തയ്യാറാക്കുന്ന പ്രക്രിയയിലാണ് സംസ്ഥാനമിപ്പോള്‍.

തൃശൂർ നഗര സഭ 2022-ൽ യുനെസ്‌കോ സിറ്റി ഓഫ് ലേണിംഗ് പദവി നേടിയതും കോഴിക്കോട് നഗര സഭ സാഹിത്യ നഗരം പദവി നേടിയതും അഭിമാനിക്കാവുന്ന നേട്ടങ്ങളാണ്. തിരുവനന്തപുരത്തെ സമാധാന നഗരമായി വികസിപ്പിക്കുന്നതിന് യുനെസ്‌കോ-മഹാത്മാഗാന്ധി ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് എജ്യുക്കേഷൻ ഫോർ പീസ് ആൻഡ് സ്സ-സ്റ്റൈനബിൾ ഡെവലപ്‌മെന്റുമായി (എംജിഐഇപി) ധാരണാപത്രം ഒപ്പുവച്ചു കഴിഞ്ഞു.

തൊഴിലുറപ്പ് പദ്ധതികൾ
കേരളത്തിൽ 2006 ൽ പാലക്കാട്, വയനാട് ജില്ലകളിലാണ് തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതി ആദ്യമായി ആരംഭിച്ചത്. 2007 ൽ കാസർഗോഡ്, ഇടുക്കി ജില്ലകളിലും 2008-ൽ സംസ്ഥാനമൊട്ടാകെയും പദ്ധതി വ്യാപിപ്പിച്ചു. മറ്റു സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ നിന്നു വ്യത്യസ്തമായി കേരളത്തിൽ പദ്ധതിയുടെ നിർവ്വഹണച്ചുമതല പൂർണ്ണമായും ഗ്രാമ പഞ്ചായത്തുകൾക്കാണ് നല്കിയിട്ടുള്ളത്. മാത്രവുമല്ല പദ്ധതിയിൽ പ്രവൃത്തികൾ കണ്ടെത്തുന്നതു മുതൽ എല്ലാ ഘട്ടങ്ങളിലും കുടുംബശ്രീയുടെ പങ്കാളിത്തം ഉറപ്പുവരുത്തുകയുമുണ്ടായി. ഏറ്റെടുക്കുന്ന പ്രവൃത്തികൾ നിർവ്വഹണഘട്ടത്തിൽ മാനേജ് ചെയ്യുന്നത് മേറ്റുമാരാണ്. മേറ്റുമാരെ കുടുംബശ്രീ ADS ൽ നിന്ന് കണ്ടെത്തി നിയോഗിക്കണമെന്ന തീരുമാനം സംസ്ഥാന സർക്കാർ കൈക്കൊള്ളുകയുണ്ടായി. ഇന്ത്യയിലെ മറ്റൊരു സംസ്ഥാനത്തിലും ഇല്ലാത്ത സുപ്രധാനമായൊരു ചുവടുവയ്പായിരുന്നു ഇത്. പദ്ധതിയിലെ വൻതോതിലുള്ള സ്ത്രീ പങ്കാളിത്തത്തിന് ഇത് വഴിവച്ചു. തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയിൽ രാജ്യത്തെ സ്ത്രീ പങ്കാളിത്തം വെറും 55% ആയിരിക്കുമ്പോൾ കേരളത്തിലത് 90% ആണ്.

സംസ്ഥാനത്ത് തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയിൽ ആകെ രജിസ്റ്റർ ചെയ്ത കുടുംബങ്ങളുടെ എണ്ണം 40.67 ലക്ഷവും ആകെ തൊഴിലാളികളുടെ എണ്ണം 61.48 ലക്ഷവുമാണ്. ഇതിൽ 21.17 ലക്ഷം കുടുംബങ്ങളിൽപ്പെട്ട 25.35 ലക്ഷം പേർ സജീവ തൊഴിലാളികളാണ്.

കേരളത്തിൽ പദ്ധതി നിർവ്വഹണത്തിന്റെ ആദ്യ ദശാബ്ദക്കാലം അവിദഗ്ദ്ധ കായിക തൊഴിൽ നല്കുന്നതിനാണ് ഊന്നൽ നല്കിയിരുന്നത്. സാധനസാമഗ്രികൾ ഉപയോഗിച്ചുള്ള ആസ്തി വികസനത്തിന് പ്രാമുഖ്യം നല്കിയിരുന്നില്ല. 2014-ൽ കേന്ദ്ര സർക്കാർ കൊണ്ടുവന്ന നിയമ ഭേദഗതി പ്രകാരം തൊഴിൽ കൊടുക്കുന്നതോടൊപ്പം ഉല്പാദനക്ഷമവും ദീർഘകാലം നിലനില്കുന്നതുമായ ആസ്തികളുടെ നിർമ്മാണവും അനിവാര്യമായിത്തീർന്നു. ഇതിനെത്തുടർന്ന് 2017-–18 സാമ്പത്തിക വർഷം മുതൽ കേരളത്തിലും ആസ്തി നിർമ്മാണത്തിൽ ഊന്നിക്കൊണ്ടുള്ള പദ്ധതി നിർവ്വഹണത്തിലേക്ക് കടന്നു. സുഭിക്ഷ കേരളം പദ്ധതിയുടെ ഭാഗമായി വ്യക്തിഗത ഉപജീവന ആസ്തികളായ തൊഴുത്ത്, ആട്ടിൻകൂട്, കോഴിക്കൂട് എന്നിവ വലിയ തോതിൽ ഏറ്റെടുത്തു. തീറ്റപ്പുൽകൃഷി, അസോളാ ടാങ്ക് എന്നിവയും നിർമ്മിക്കുകയുണ്ടായി. ശുചിത്വ കേരളം പദ്ധതിയ്ക്കു വേണ്ടി ഗാർഹിക കമ്പോസ്റ്റ് പിറ്റുകൾ, സോക് പിറ്റുകൾ, മിനി MCFകൾ എന്നിവയും നിർമ്മിച്ചു വരുന്നു. സാമൂഹ്യ ആസ്തികളായ അംഗൻവാടി കെട്ടിടങ്ങൾ, സർക്കാർ സ്കൂളുകൾക്ക് ചുറ്റുമതിൽ, പാചകപ്പുര, ഭക്ഷണശാല, കളിസ്ഥലങ്ങൾ, SHG വർക്ക്ഷെഡുകൾ, ഗ്രാമചന്തകൾ, ഗ്രാമീണ റോഡുകൾ എന്നിവയും വലിയ തോതിൽ ഏറ്റെടുക്കുകയുണ്ടായി. ഇതിന്റെ യൊക്കെ ഫലമായി സംസ്ഥാനത്തിലെ മെറ്റീരിയൽ ഘടകത്തിന്റെ വിനിയോഗം 2017-–18 ൽ കേവലം 4% ആയിരുന്നത് ഇപ്പോൾ ക്രമാനുഗതമായി വർദ്ധിച്ച് 25% – ൽ എത്തിനില്ക്കുന്നു.

സംസ്ഥാനത്ത് ജലസംരക്ഷണ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്ക് തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയിൽ നിരവധി പ്രവൃത്തികൾ ഏറ്റെടുത്തു വരുന്നു. ഹരിത കേരള മിഷനുമായിച്ചേർന്ന് ജല സ്രോതസ്സുകളുടെയും നദികളുടെയും പുനരുജ്ജീവനത്തിന് നിരവധി പദ്ധതികൾ നടപ്പിലാക്കി വരുന്നു. ഭൂഗർഭ ജല പരിപോഷണത്തിനായി പൊതുകുളങ്ങളുടെ പുനരുദ്ധാരണം, തടയണകൾ, മഴക്കുഴികൾ, കിണർ റീച്ചാർജ്ജിങ്ങ് തുടങ്ങി നിരവധി പ്രവർത്തനങ്ങൾ പഞ്ചായത്തുകളുടെ ആഭിമുഖ്യത്തിൽ ഏറ്റെടുക്കുന്നുണ്ട്. കേരളത്തിലെ വൃക്ഷവല്കരണ പ്രവർത്തനങ്ങളിലും തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയെ വൻതോതിൽ പ്രയോജനപ്പെടുത്തി വരുന്നു. ഹരിത കേരളം മിഷന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ ഗ്രാമപ്രദേശങ്ങളിൽ ആയിരത്തോളം വരുന്ന പച്ചത്തുരുത്തുകൾ സ്ഥാപിക്കുന്നതിലും അവയുടെ പരിപാലനത്തിലും മുഖ്യ പങ്കു വഹിക്കുന്നത് തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയാണ്. തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയിൻ കീഴിൽ നഴ്സറികൾ സ്ഥാപിച്ച് എല്ലാവർഷവും ലക്ഷക്കണക്കിന് തൈകൾ ഉല്പാദിപ്പിച്ച് നട്ടു പരിപാലിക്കുന്ന പ്രവർത്തനം ഏറ്റെടുക്കാറുണ്ട്. സാമൂഹ്യ വനവല്കരണ പരിപാടിയുടെ ഭാഗമായി വനംവകുപ്പിന്റെ സാങ്കേതിക സഹായത്തോടെ നഴ്സറികൾ സ്ഥാപിച്ച് 40 ലക്ഷത്തിലേറെ വൃക്ഷത്തൈകൾ ഉല്പാദിപ്പിച്ച് നടുകയുണ്ടായി. കണ്ടൽക്കാടുകളുടെ പുനരുജ്ജീവനം, പുഴയോരത്തും അനുയോജ്യമായ മറ്റു സ്ഥലങ്ങളിലും മുള നട്ടുപിടിപ്പിക്കൽ, കടൽത്തീരങ്ങളിൽ കാറ്റാടി പോലുള്ള വൃക്ഷങ്ങൾ വച്ചുപിടിപ്പിക്കൽ തുടങ്ങിയ നിരവധി പ്രവർത്തനങ്ങളും ഏറ്റെടുക്കുന്നുണ്ട്. ചെറുകിട നാമമാത്ര കർഷകരുടെ സ്വകാര്യ ഭൂമിയിൽ കാർഷിക കുളങ്ങളുടെയും ജലസേചന കിണറുകളുടെയും നിർമ്മാണത്തിനു പുറമേ ജലസേചന വകുപ്പിന്റെ കനാലുകളിൽ നീരൊഴുക്ക് സുഗമമാക്കുന്നതിനുള്ള സമഗ്ര പുനരുദ്ധാരണ പ്രവൃത്തികളും ചെയ്തു വരുന്നു.

മഹാപ്രളയത്തിലും കോവിഡ് പ്രതിസന്ധിയുടെ കാലയളവിലും ഗ്രാമീണ മേഖലയിൽ തൊഴിലും വരുമാനവും നഷ്ടപ്പെട്ട ലക്ഷക്കണക്കിന് കുടുംബങ്ങൾക്ക് കൈത്താങ്ങായി മാറിയത് തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയാണ്. സാധാരണ ഗതിയിൽ പ്രതിവർഷം ശരാശരി 8 കോടി തൊഴിൽ ദിനങ്ങൾ മാത്രം സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്ന കേരളത്തിൽ മഹാപ്രളയമുണ്ടായ വർഷം 9.75 കോടി തൊഴിൽ ദിനങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുകയുണ്ടായി. പ്രളയത്തിൽ തകർന്നു പോയ റോഡുകളും കലുങ്കുകളും തടയണകളും അടക്കമുള്ള അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ പുനഃസ്ഥാപിക്കുന്നതിനും ചെളിയും മാലിന്യങ്ങളും അടിഞ്ഞുകൂടി ഉപയോഗശൂന്യമായ കൃഷിയിടങ്ങളും ജല സ്രോതസ്സുകളും വീണ്ടെടുക്കുന്നതിനും തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയെ വലിയ തോതിൽ പ്രയോജനപ്പെടുത്തുകയുണ്ടായി. കാർഷിക മേഖലയിൽ ഉല്പാദനം വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നതിന് ആവിഷ്കരിച്ച സുഭിക്ഷ കേരളം പദ്ധതിയിൽ തരിശ്ശു ഭൂമി കൃഷിയ്ക്ക് ഉപയുക്തമാക്കുന്ന പ്രവർത്തനങ്ങൾ തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയിൽ ഉൾപ്പെടുത്തി പഞ്ചായത്തുകൾ വ്യാപകമായി നടത്തി വരുന്നു.

കോവിഡ് പ്രതിസന്ധിയിലൂടെ കടന്നുപോയ രണ്ട് സാമ്പത്തിക വർഷങ്ങളിലും സംസ്ഥാനത്ത് 10 കോടിക്കു മുകളിൽ തൊഴിൽ ദിനങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുകയുണ്ടായി. സൃഷ്ടിക്കപ്പെട്ട തൊഴിൽ ദിനങ്ങളുടെ 18.5% പട്ടികജാതി വിഭാഗത്തിനും 6.5% പട്ടികവർഗ്ഗ വിഭാഗത്തിനുമാണ് ലഭിച്ചതെന്നത് ശ്രദ്ധേയമാണ്. ഇതു ആ വിഭാഗങ്ങളുടെ ജനസംഖ്യാനുപാതികമായ പ്രാതിനിധ്യത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ പരിശോധിക്കുമ്പോൾ വളരെ വലിയ തോതിലുള്ള പങ്കാളിത്തമാണെന്ന് കാണാവുന്നതാണ്. സമൂഹത്തിലെ പാർശ്വവല്കരിക്കപ്പെട്ട ജനവിഭാഗങ്ങൾക്ക് തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതി എത്രത്തോളം ആശ്വാസകരമാണ് എന്നതിന്റെ നിദർശനമാണിത്. സംസ്ഥാനത്തെ തീവ്ര ദാരിദ്ര്യം അനുഭവിക്കുന്ന ഒരു വിഭാഗം എന്ന നിലയിൽ പട്ടികവർഗ്ഗ കുടുംബങ്ങൾക്ക് സവിശേഷ പരിഗണനയാണ് സംസ്ഥാന സർക്കാർ നല്കി വരുന്നത്. പട്ടികവർഗ്ഗ കുടുംബങ്ങൾക്ക് കേന്ദ്ര പദ്ധതി വഴി ലഭിക്കുന്ന 100 ദിവസത്തെ തൊഴിലിനു പുറമേ അധികമായി 100 ദിവസം തൊഴിൽ നല്കുന്നതിനായി സംസ്ഥാന സർക്കാരിന്റെ ബജറ്റ് വിഹിതം ഉപയോഗിച്ച് കേരളാ ട്രൈബൽ പ്ലസ്സ് പദ്ധതി നടപ്പിലാക്കി വരുന്നു. അട്ടപ്പാടി അടക്കമുള്ള ട്രൈബൽ മേഖലയിലെ ദാരിദ്ര്യം ലഘൂകരിക്കുന്നതിന് ഈ പദ്ധതി വലിയ തോതിൽ സഹായിക്കുന്നുണ്ട്. കൂടാതെ വയനാട്, അട്ടപ്പാടി, ആറളം എന്നീ മേഖലകളിലെ പട്ടികവർഗ്ഗ കുടുംബങ്ങൾക്ക് തൊഴിലുറപ്പുകൂലി കേന്ദ്ര സർക്കാരിൽ നിന്നും ലഭിക്കുന്നത് വൈകുന്ന ഘട്ടങ്ങളിൽ കുടുംബശ്രീ വഴി വേതനം മുൻകൂറായി നല്കുന്നതിനുള്ള ഒരു പദ്ധതിയും സംസ്ഥാന സർക്കാർ നടപ്പിലാക്കി വരുന്നു.

കഴിഞ്ഞ സാമ്പത്തിക വർഷം സംസ്ഥാനത്ത് ആകെ തൊഴിൽ ലഭിച്ചത് 15.51 ലക്ഷം കുടുംബങ്ങളിൽ നിന്നായി 17.59 ലക്ഷം തൊഴിലാളികൾക്കാണ്. ഒരു കുടുംബത്തിന് ലഭിച്ച ശരാശരി തൊഴിൽ ദിനങ്ങൾ 62.26 ആണ്. ദേശീയ ശരാശരി വെറും 47.83 ആയിരിക്കുമ്പോഴാണ് കേരളം ഈ നേട്ടം കൈവരിച്ചിട്ടുള്ളത്. നൂറു ദിവസം പൂർത്തിയാക്കിയ കുടുംബങ്ങളുടെ എണ്ണം 4.49 ലക്ഷമാണ്. ഇത് ആകെ തൊഴിൽ ലഭിച്ച കുടുംബങ്ങളുടെ 29% വരും. ദേശീയ ശരാശരി വെറും 5% മാത്രമാണ്. തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയിലൂടെ വേതനയിനത്തിൽ മാത്രം കഴിഞ്ഞ വർഷം 3000 കോടിയോളം രൂപ ഗ്രാമീണ കുടുംബങ്ങളുടെ അക്കൗണ്ടിലേക്ക് എത്തിക്കാൻ കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. പദ്ധതിയിൽ ആകെച്ചെലവഴിച്ച തുകയാകട്ടെ 4000 കോടിയും. ഒരു ഗ്രാമപഞ്ചായത്തിൽ ശരാശരി 4.25 കോടി രൂപ പ്രതിവർഷം ലഭ്യമാകുന്നു എന്നാണിതിനർത്ഥം. സംസ്ഥാനത്ത് ഗ്രാമീണ മേഖലയിലെ വികസനത്തിന് തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയുടെ സാദ്ധ്യതകൾ വളരെ വലുതാണ് എന്നാണ് ഇതു കാണിക്കുന്നത്. ഗ്രാമ പഞ്ചായത്തുകളെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം തങ്ങളുടെ പദ്ധതി വിഹിതത്തേക്കാൾ വലിയൊരു തുകയാണ് തൊഴിലുറപ്പ് പദ്ധതിയിലൂടെ വികസന പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കായി സമാഹരിക്കാൻ സാധിക്കുന്നത്. കേവലം ഒരു തൊഴിൽദാന പരിപാടിയെന്ന നിലയിൽ മാത്രമായി പദ്ധതിയെ കാണാതെ തങ്ങളുടെ പഞ്ചായത്ത് പ്രദേശത്തെ നിരവധി വികസന – പാരിസ്ഥിതിക പ്രശ്നങ്ങൾക്ക് പരിഹാരം കാണാനാകുന്ന ഒരു പദ്ധതിയെന്ന നിലയിൽ തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയെ പ്രയോജനപ്പെടുത്തിയ നിരവധി ഉദാഹരണങ്ങൾ ചൂണ്ടിക്കാണിക്കാനുണ്ട്. പരിസ്ഥിതി പുനഃസ്ഥാപനം, ജല സംരക്ഷണം, വൃക്ഷവല്കരണം, കാർഷിക-അനുബന്ധ മേഖലകളിൽ ഉല്പാദനം വർദ്ധിപ്പിക്കൽ, ജലസേചന സൗകര്യങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തൽ, ദരിദ്ര കുടുംബങ്ങളുടെ വരുമാനം വർദ്ധിപ്പിക്കൽ, ഉപജീവന ആസ്തികൾ പ്രദാനം ചെയ്യൽ, പൊതു വിദ്യാഭ്യാസ സൗകര്യങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തൽ, സൂക്ഷ്മ സംരംഭങ്ങൾക്ക് അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ ഉറപ്പാക്കൽ, ഗ്രാമീണ ഉല്പന്നങ്ങളുടെ വിപണനത്തിന് സൗകര്യങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തൽ, പട്ടിക വർഗ്ഗ കുടുംബങ്ങൾക്ക് മെച്ചപ്പെട്ട ജീവിത സൗകര്യങ്ങൾ ഉറപ്പാക്കൽ, സാമൂഹ്യ ക്ഷേമ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കുള്ള സൗകര്യങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തൽ, കായിക വിനോദങ്ങൾക്കുള്ള സൗകര്യങ്ങൾ ഉറപ്പാക്കൽ, ഖര – ദ്രവ മാലിന്യങ്ങൾ സംസ്കരിക്കുന്നതിന് ആവശ്യമായ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ രൂപപ്പെടുത്തൽ, ഗ്രാമീണ റോഡുകൾ അടക്കമുള്ള അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ ഉറപ്പാക്കൽ തുടങ്ങിയ വിവിധ മേഖലകളിൽ തൊഴിലുറപ്പു പദ്ധതിയെ ഗ്രാമപഞ്ചായത്തുകൾ പ്രയോജനപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.

പദ്ധതിയിൽ സുതാര്യത ഉറപ്പു വരുത്തുന്നതിനും പരാതികൾ സമയബന്ധിതമായി പരിഹരിക്കുന്നതിനും ഫലപ്രദമായ സംവിധാനങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. എല്ലാ ജില്ലകളിലും ഓംബുഡ്സ്മാൻമാരെ നിയമിച്ചിട്ടുണ്ട്. കൂടാതെ സ്വതന്ത്രമായ സോഷ്യൽ ആഡിറ്റ് യൂണിറ്റിനെയും പ്രവർത്തന സജ്ജമാക്കിയിട്ടുണ്ട്. രാജ്യത്ത് 100% ഗ്രാമ പഞ്ചായത്തുകളിലും സോഷ്യൽ ആഡിറ്റ് പൂർത്തീകരിക്കുകയും അതിന്റെ ഭാഗമായി മുഴുവൻ വാർഡുകളിലും ഗ്രാമസഭകൾ സംഘടിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഒരേയൊരു സംസഥാനം കേരളമാണ്.

മാത്രവുമല്ല, നഗര പ്രദേശങ്ങൾക്കായി ഇതേ മാതൃകയിൽ അയ്യൻകാളി നഗര തൊഴിലുറപ്പ് പദ്ധതിയും നടത്തുന്ന ആദ്യ സംസ്ഥാനമാണ് കേരളം.

കാര്യശേഷി വികസനം
ജനകീയാസൂത്രണത്തിലെ പ്രധാന പ്രവർത്തനങ്ങളില്‍ ഒന്നായിരുന്നു തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ കാര്യശേഷി വികസനം. ഇത് എല്ലാ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകളെയും ഉൾക്കൊള്ളുന്നു, എല്ലാ പ്രസക്തമായ തീമുകളും വിഷയങ്ങളും സ്പർശിച്ചു, കൂടാതെ ശേഷി വികസനത്തിനുള്ള ഒരു സംവിധാനം വികസിപ്പിച്ചെടുത്തു, അത് രാജ്യത്തിനാകെ മാതൃകയായി. കേരളത്തിലെ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ നോഡൽ പരിശീലന സ്ഥാപനമായ കില, കേരള ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ലോക്കൽ അഡ്മിനിസ്‌ട്രേഷൻ രാജ്യത്തും പുറത്തും ശേഷി വികസനത്തിൽ മുൻനിരയിലുള്ള സ്ഥാപനമായി ഉയർന്നു. പരിശീലനത്തിനുപുറമെ, വിവിധ പരിപാടികളും നയങ്ങളും രൂപകൽപന ചെയ്യുന്നതിലും ഐഎസ്ഒ സർട്ടിഫിക്കേഷൻ, സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യങ്ങളുടെ പ്രാദേശികവൽക്കരണം, ലിംഗപദവി പഠനം, ശിശുസൗഹൃദ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങൾ, വയോജന സൗഹൃദ തദ്ദേശസ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങൾ തുടങ്ങിയ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകളിലെ വിവിധ മേഖലകളിലെ ഇടപെടലുകൾക്കായുള്ള മാതൃകകൾ വികസിപ്പിക്കുന്നതിലും കില നേതൃത്വം നല്‍കി. ഭിന്നശേഷി സൗഹൃദ പ്രാദേശിക സർക്കാരുകൾ, സാന്ത്വന ചികിത്സ, കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പ്രാദേശിക പ്രവർത്തന പദ്ധതി, പ്രാദേശിക ദുരന്ത നിവാരണ പദ്ധതി, ദുരന്ത, കാലാവസ്ഥാ പ്രവർത്തന ട്രാക്കിംഗ് ടൂൾ തുടങ്ങി ഒട്ടനവധി മാതൃകകള്‍ക്ക് കില നേതൃത്വം വഹിക്കുന്നു. സംസ്ഥാനത്തും ദേശീയ അന്തര്‍ദേശീയ തലത്തിലും ശ്രദ്ധിക്കപ്പെടുന്ന നൂതന പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ തുടക്കക്കാരായി കില മാറിയത് ഇക്കാലയളവിലാണ്. ഭിന്നശേഷിക്കാർക്കുള്ള ആംഗ്യഭാഷയിലും ബ്രെയിലി ഉൾപ്പെടെ വിവിധ രൂപങ്ങളിലുള്ള കൈപ്പുസ്തകങ്ങളിലും പരിശീലനം വികസിപ്പിച്ചെടുത്തിട്ടുണ്ട്.

ട്രെയിനിങ്, പ്ലാനിങ് ആൻഡ് 
മാനേജ്മെന്റ് സിസ്റ്റം
ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിന്റെ പരിശീലന പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കുള്ള സമ്പൂർണ്ണ പരിഹാരമായി കിലയിൽ ട്രെയിനിംഗ് പ്ലാനിംഗ് ആൻഡ് മാനേജ്‌മെന്റ് സിസ്റ്റം (TPMS) നടപ്പിലാക്കിയിട്ടുണ്ട്. കേരള സർക്കാരിന്റെ നയത്തിന് അനുസൃതമായി ഓപ്പൺ സോഴ്‌സ് സോഫ്‌റ്റ്‌വെയർ സാങ്കേതികവിദ്യ ഉപയോഗിച്ചാണ് ഈ സംവിധാനം വികസിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഈ സിസ്റ്റം ഒരു ക്ലയന്റ്-സെർവർ മോഡലായി പ്രവർത്തിക്കുന്നു, കൂടാതെ ഉപയോക്താക്കൾക്ക് അവരുടെ ബ്രൗസർ ഉപയോഗിക്കുന്നതിലൂടെ ഇത് ലഭ്യമാണ്. ഹെഡ്ക്വാർട്ടേഴ്സിനുള്ളിലെ ക്ലയന്റുകൾക്ക് അവരുടെ ലോക്കൽ ഏരിയ നെറ്റ്‌വർക്ക് (ലാൻ) വഴി സോഫ്‌റ്റ്‌വെയർ ആക്‌സസ് ചെയ്യാനും ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിന്റെ മറ്റ് കേന്ദ്രങ്ങളിലെ ക്ലയന്റുകൾക്ക് ഇന്റർനെറ്റ് ഉപയോഗിച്ച് സെർവറിൽ പ്രവേശിക്കാനും കഴിയും. സിസ്റ്റം ഓപ്പറേറ്റിംഗ് സിസ്റ്റമായി സെന്റോസ് 7, വെബ് സെർവറായി അപ്പാച്ചെ, ഡാറ്റാബേസ് സിസ്റ്റമായി MySQL, സ്ക്രിപ്റ്റിംഗ് ഭാഷയായി PHP, സിസ്റ്റത്തിന്റെ ചട്ടക്കൂടായി Laravel എന്നിവ ഉപയോഗിക്കുന്നു. സിസ്റ്റം അതിന്റെ നടപ്പാക്കലിനായി ഒരു മൾട്ടി-ഹെഡഡ് ഇന്റർഫേസ് ഉപയോഗിക്കുന്നു. കമ്പ്യൂട്ടർ സംവിധാനങ്ങൾ, ടാബ്‌ലെറ്റുകൾ, സ്‌മാർട്ട്‌ഫോണുകൾ, ടച്ച്‌സ്‌ക്രീൻ കിയോസ്‌ക്കുകൾ, വലിയ സ്‌ക്രീൻ ഡിസ്‌പ്ലേ ബോർഡുകൾ എന്നിവയിൽ ഈ സിസ്റ്റം ലഭ്യമാണ്. ഈ സംവിധാനത്തെ രാജ്യത്തുടനീളമുള്ള വിവിധ സ്ഥാപനങ്ങൾ പരക്കെ അഭിനന്ദിക്കുകയും ഈ പരിശീലന സ്ഥാപനങ്ങൾക്കുള്ള സോഫ്റ്റ്‌വെയർ പരിഹാരത്തിനുള്ള മാതൃകയായി ഈ സംവിധാനം തിരിച്ചറിയുകയും ചെയ്യുന്നു. ചില പ്രശസ്ത പരിശീലന സ്ഥാപനങ്ങളിൽ ഈ സംവിധാനം ആവർത്തിക്കാനുള്ള അന്വേഷണങ്ങളും വരുന്നു.

ചക്രവാളം വികസിപ്പിക്കുന്നു: 
ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് പബ്ലിക് 
പോളിസി ആൻഡ് ലീഡർഷിപ്പ്
പുതുതായി ആരംഭിക്കുന്ന ഇന്റർനാഷണൽ സെന്റർ ഫോർ ലീഡർഷിപ്പ് സ്റ്റഡീസുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് കണ്ണൂർ സർവകലാശാലയുമായി അഫിലിയേറ്റ് ചെയ്ത് കണ്ണൂരിലെ തളിപ്പറമ്പിലെ കിലയുടെ കാമ്പസിൽ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് പബ്ലിക് പോളിസി ആൻഡ് ലീഡർഷിപ്പ് (ഐപിപിഎൽ) സ്ഥാപിച്ചത് തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ കാര്യക്ഷമത വർധിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രശംസനീയമായ ശ്രമത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. അത്തരം ഒരു സ്ഥാപനം നൽകുന്ന അക്കാദമിക് നവീകരണങ്ങളും സാങ്കേതിക പിന്തുണയും പ്രാദേശിക ഭരണവും നയ നിർവഹണവും ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിന് ആവശ്യമായ അറിവും വൈദഗ്ധ്യവും വ്യക്തികളെ സജ്ജമാക്കുന്നതിൽ നിർണായകമാണ്. ഈ മേഖലയിലെ തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ നല്ല സ്വാധീനം ചെലുത്താൻ കഴിയുന്ന ഭാവി നേതാക്കളെയും നയരൂപീകരണക്കാരെയും തയ്യാറാക്കുന്നതിൽ ഐപിപിഎൽ വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്ന മൂന്ന് പിജി കോഴ്സുകൾക്ക് നിർണായക പങ്കുണ്ട്. ശക്തവും കാര്യക്ഷമവുമായ പ്രാദേശിക ഭരണം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിൽ വിദ്യാഭ്യാസത്തിന്റെയും പരിശീലനത്തിന്റെയും പ്രാധാന്യം ഈ സംരംഭം എടുത്തുകാണിക്കുന്നു.

ഉന്നതി പദ്ധതി
അട്ടപ്പാടിയിലെ ആദിവാസി കുട്ടികളുടെ വിദ്യാഭ്യാസ നിലവാരം ഉയർത്തുന്നതിനുള്ള ഉന്നതി പദ്ധതിക്ക് തുടക്കം കുറിച്ചത് ഈ കാലയളവിലാണ്. പട്ടികവര്‍ഗ, ആരോഗ്യ, വിദ്യാഭ്യാസ വകുപ്പുകളുടെ പിന്തുണയോടെ അഗളിയിലെ കില റീജിയണൽ സെന്റർ ആരംഭിച്ചതാണ് ഈ പരിപാടി. അട്ടപ്പാടി ബ്ലോക്ക് പഞ്ചായത്തും അഗളി, പുത്തൂർ, ഷോളയൂർ ഗ്രാമപഞ്ചായത്തുകളും ഈ പരിപാടിക്ക് നേതൃത്വം നൽകി വരുന്നു. കുട്ടികളുടെ അടിസ്ഥാന വിദ്യാഭ്യാസ വൈദഗ്ധ്യം, വായന, എഴുത്ത്, മനസ്സിലാക്കൽ, ആശയവിനിമയം എന്നിവ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിന് പ്രത്യേക ശ്രദ്ധ നൽകുന്ന പരിപാടിയാണ്. ഷോളയൂർ, പുത്തൂർ, അഗളി എന്നിവിടങ്ങളിലെ മൂന്ന് സർക്കാർ ഹൈസ്കൂളുകൾ കേന്ദ്രീകരിച്ചാണ് ഉന്നതി പരിപാടി നിലവിൽ വരുന്നത്. ♦